Türk dünýäsini birleşdirmek üçin saýawan guramasy bolan Türki döwletleriň guramasy (TDG) 16 ýaşyny belleýär.

Ilkibaşda "Türki dilli döwletleriň Hyzmatdaşlyk Geňeşi" (Türk Geňeşi) diýlip atlandyrylýan bu gurama 2009-njy ýylyň 3-nji oktýabrynda Azerbaýjan, Gazagystan, Gyrgyzystan we Türkiýe tarapyndan gol çekilen Nahiçewan şertnamasy bilen esaslandyryldy.

Umumy taryhy we medeni gymmatlyklara eýe bolan türk dünýäsini jebisleşdirmegi maksat edinýän TDG, agza ýurtlar bilen ykdysady, syýasy, bilim we medeniýet, goranmak we howpsuzlyk, ulag we gümrük, syýahatçylyk we sport ýaly ençeme ugurlarda hyzmatdaşlyga esas döredýär.

Häzirki wagtda sebitleýin derejede ykrar edilýän eýe bolan TDG, şu ýyldan başlap, türk dünýäsinde umumy güýje wekilçilik edýän we geosyýasy güýjüni artdyrýan halkara gurama öwrüldi. Agza ýurtlar 4,25 million inedördül kilometr meýdana we takmynan 160 million ilata eýe.

 2021-nji ýylyň 12-nji noýabrynda Stambulda geçirilen Döwlet baştutanlarynyň 8-nji sammitinde türki geňeşiň adynyň "Türki döwletleriň guramasy" hökmünde üýtgedilmegi türk dünýäsiniň halkara arenasyna utgaşyklyk tapgyrynda täze eýýamyň başlangyjy hökmünde düşündirildi.

Azerbaýjan, Gazagystan, Gyrgyzystan, Türkiýe we Özbegistan Türki dilli döwletleriň guramasynyň doly agzalary, Türkmenistan, Wengriýa we Demirgazyk Kipr Türk Respublikasy (TRNC) synçy derejä eýe.

Baş sekretarlygy Stambulda ýerleşýän Türki dilli döwletleriň guramasy, Döwlet baştutanlarynyň geňeşinden, Daşary işler ministrleriniň geňeşinden, ýaşulular geňeşinden, ýokary wezipeli býurokratlaryň komitetinden we sekretariatdan ybarat.

Mundan başga-da, Türki dilli döwletleriň guramasy türki döwletleriň Türki Döwletleriň Parlamentar Assambleýasy, Türk akademiýasy, Türki medeniýetiniň guramasy (TÜRKSOÝ), Türki maýa goýum gaznasy we Türki Medeniýet we Miras Gaznasy ýaly hyzmatdaşlyk mehanizmleri üçin ýokary gurama bolup durýar.

TDG BMG, Ýewropada Howpsuzlyk we Hyzmatdaşlyk Guramasy, Yslam Hyzmatdaşlyk Guramasy we Bütindünýä Gümrük Guramasy (WCO) ýaly köp sanly halkara guramasy bilen hyzmatdaşlyk edýär.

Wengriýanyň paýtagty Budapeştde öz wekilhanasyny açan TDG synçy agza Wengriýa, ÝB, ÝHHG, OECD we Wişegrad topary ýaly guramalar bilen gatnaşyklaryny pugtalandyrmagy we Ýewropada tanalmagy maksat edinýär.

TDG "Türk dünýäsi-2040 strategiýasy" bilen gelejek bilen bagly strategiki maksatlaryny görkezýär. Özara ynanyşmagy güýçlendirmegi, syýasy raýdaşlygy berkitmegi, ykdysady we tehniki hyzmatdaşlyk üçin mümkinçilikleri artdyrmagy, gumanitar gatnaşyklaryny pugtalandyrmagy we türki dünýäniň taryhy we medeni mirasyny gorap saklamagy maksat edinýär.

TDG soňky 16 ýylda diňe bir döwlet edaralarynyň arasynda däl, eýsem doganlyk jemgyýetleriň arasyndaky hyzmatdaşlygy ösdürdi.

Hyzmatdaş guramalaryň alyp barýan işleri halklaryň umumy gymmatlyklaryna bolan gyzyklanmany artdyrýar we Türk akademiýasynyň Türki dünýäniň umumy elipbiý toparynyň 34 harpdan ybarat umumy türki elipbiýi boýunça ylalaşyk gazanmagy türki dünýäde uly kanagatlanma döretdi.

Gurama döredilen gününden bäri döwlet baştutanlarynyň derejesinde 11 sammit gurady. TDG 7-nji oktýabrda Azerbaýjanda "Sebitleýin parahatçylygy we howpsuzlyk" mowzukly 12-nji sammitini geçirmäge taýýarlanýar.