Döwrebap Türkiye güýçli Osmanly imperiýasyndan häzirki görnüşine çenli bir asyryň dowamynda öwrülişikleri başdan geçirdi. Ol Ýewropanyň, Aziýanyň we Afrikanyň kesişýän ýeri bolan Ortaýer deňziniň merkezinde barha beýgelýän döwletdir.
Beýleki tarapdan, Pakistanyň döreýşi Beýik Britaniýa Hindistanynyň kolonializmden azat edilmeginden soň boldy we Türkiye bilen segsen ýyldan gowrak wagt bäri dowam edýän berk dostluk we hyzmatdaşlyk gatnaşyklarynyň başlangyjyny alamatlandyrdy.
Bu özboluşly doganlyk we dostluk gatnaşyklary iki ýurduň arasyndaky ruhy gatnaşyklara, özara hormata, yslam dünýäsine umumy jogapkärçilik duýgusyna we strategik hyzmatdaşlygyň zerurlygyna esaslanýar.
Bu gatnaşyk oktýabr aýynyň ahyrynda başlan we Pakistanyň dürli künjeklerinde reňkli çäreler bilen bellenilen Pakistan-Türkiye dostluk hepdeligi hökmünde bellenilip geçildi.
Bu dabaralar iki halkyň arasyndaky dini, etniki, ruhy, ykdysady we strategik gatnaşyklara esaslanýan umumy gymmatlyklary açyp görkezdi.
Pakistan we Türkiye, esaslandyryjy liderleriniň mirasyna laýyklykda, öz geografik sebitlerinde öňdeligi eýelemeli we giň yslam dünýäsine umyt we ýol görkezmelidir.
Taryhy we ruhy baglanyşyklar
Osmanlylar bilen şol wagt bölünmedik Hindistanyň Dakkan Soltanlygynyň arasyndaky taryhy gatnaşyk XVI asyra degişli bolup, Baburlar imperiýasynyň esaslandyrylmagy bilen has-da çuňlaşdy.
Soltan Selim 1517-nji ýylda Memlük döwletini ýeňip, Mekge bilen Medinäni Osmanlylaryň goragy astyna aldy we Haliflygy bolsa öz üstüne aldy. Birnäçe ýyl soň, 1526-njy ýylda Baburyň Ybraýym Ludini ýeňmegi bilen Hindistanda Mogol Babur hökümdarlygy guruldy.
Baburyň ogly Humaýun XVI asyryň ortalarynda Kanuny Soltan Süleýmana ýazan haty bilen Kanunynyň halylygyny kabul edip, Osmanly-Babur gatnaşyklaryny başlady.
Ýöne iki ýurduň arasyndaky ruhy gatnaşyklar mundan has çuňňur we gadymydyr.
Türkiyäniň Konýa we Pakistanyň Multan şäherleri 2008-nji ýylda sopy däbi bilen beýan edilýän ruhy gatnaşyklary ykrar edilip, doganlyk şäherler hökmünde yglan edildi.
Konýa XIII asyr şahyr-pelsepeçi Mewlana Jelaleddin Ruma ýer eýeçilik eden bolsa, Multanda ýaşan Bahauddin Zekeriýa Günorta Aziýada Suhrawardi mekdebini esaslandyrdy.
Bu şahsy wakalar Günorta Aziýadaky musulmanlaryň intellektual aňynyň türk musulman aňy we sopyçylygy bilen çuňňur baglanyşyklydygyny görkezýär.
Hindistan musulmanlarynyň yslam şahsyýetiniň eýelerinden biridigini aýdýan Pakistan, Osmanly imperiýasy bilen bolan bu taryhy gatnaşyklary öz taryhynyň bir bölegi hökmünde görmekden çekinmeýär.
Häzirki wagtda Pakistanyň Halyflyk hereketiniň, lukmançylyk missiýalarynyň we haýyr-sahawat işleriniň Hindistan musulmanlarynyň Osmanly halyflygyna beren ähmiýetiniň şöhlelenmesidigini aýdýar.
Hindistan ýarymadasynda agalyk edýän sünni yslam dininiň pikir mekdebiniň yzlary bolan Deobandiler bu ugurda öňdeligi eýeledi we maliýe goldawy üçin fetwa çykardy, beýleki pikir mekdepleri hem şoňa eýerdiler.
Häzirki zaman döwür
Türk milli aňynyň döwrebap milli-döwlet şahsyýetine öwrülmegi hindi musulmanlary tarapyndan gowy ýagdaýda kabul edildi.
Türkiyäniň Garaşsyzlyk urşunda, esasanam deňizýaka şäheri Izmirde, köp adam türkler bilen birlikde grek goşunyna garşy söweşmäge meýletinçi boldy.
Şehit bolanlaryň köpüsi häzirki wagtda Pakistanyň bir bölegi bolan sebitlerden geldiler.
1947-nji ýylda Pakistan döredilende, täze döredilen Türkiye döwleti tarapyndan halkara jemgyýetçiligi tarapyndan mähirli garşylandy we diplomatik gatnaşyklar dessine ýola goýuldy.
Şol döwürde dünýä syýasy sahnasy iki bölege bölünipdi we Sowuk urşuň gara bulutlary dünýäde ýaýbaňlanypdy.
Dünýä derejesinde orun almaga çalyşýan täze esaslandyrylan döwlet hökmünde Pakistan Merkezi Şertnama Guramasynda (CENTO) we Ösüş üçin Sebitleýin Hyzmatdaşlyk (RCD) ýaly pikirdeş ýurtlaryň sebitleýin guramalarynda Türkiyäniň goldawyny aldy.
Bu bloklar ÝB ýa-da ASEAN ýaly üstünlikli guramalara öwrülmese-de, olaryň arasyndaky özara baglanyşyk güýçli bolmagynda galdy.
Ösüş üçin Sebitleýin Hyzmatdaşlyk guramasynyň mirasdüşeri bolan Ykdysady Hyzmatdaşlyk Guramasy (YHG) 10 agzasy bilen hyzmatdaşlyk we ösüş boýunça has giň gerimli maksatnamalara eýedir. Ykdysady birleşigiň hakyky mümkinçilikleri heniz dolulygyna amala aşyrylmasa-da, ol munuň üçin gowy platforma bolup hyzmat edýär.
Pakistan-Türkiye diplomatiýasynyň iň möhüm aýratynlyklarynyň biri iki ýurduň milli birlik, syýasy duýgurlyk we geografiki hakykatlar ýaly dürli syýasy meselelerde biri-birine berýän deňsiz-taýsyz özara goldawydyr.
Mysal üçin, Türkiye Kaşmir meselesinde hemişe Pakistanyň tarapynda durup geldi we bu jedelli meseläniň BMG-niň Howpsuzlyk Geňeşiniň karar kabul ediş mehanizminiň çäklerinde çözülmelidigini nygtady.
Şonuň ýaly-da, Pakistan Demirgazyk Kipr Türk Respublikasy meselesinde Türkiyäniň ýanynda durýan we Kipr meselesinde Türkiyäniň pozisiýasyny goldaýan örän az sanly ýurtlaryň biridir.
Iki ýurt hem BMG-da, Yslam Hyzmatdaşlyk Guramasynda (YHG) ýa-da halkara jemgyýetçiliginiň islendik beýleki forumynda dünýäniň dürli künjegindäki ezilen halklar üçin seslerini çykarmak üçin bilelikde çykyş edýärler.
XXI asyrda bu gatnaşyklar, şübhesiz, goranmak, söwda, bilim we medeniýet ulgamlarynda hyzmatdaşlyk etmek bilen strategik hyzmatdaşlyga öwrüldi.
Liderler we halklar derejesinde özara gatnaşyklaryň täze derejesi hasaba alyndy we iki ýurt hem XXI asyrda has köp ugurlarda hyzmatdaşlyk etmäge taýýar.
Şeýle hyzmatdaşlygyň iň möhüm ugurlarynyň biri KAAN 5-nji nesil söweş uçary taslamasy bolup, iki ýurt bilelikde önümçilik zawodyny döretmäge taýýarlanýar.
Pakistanyň Awiasiýa Kompleksi (PAC) Kamra we Türkiyäniň Aerokosmos Senagaty (TAI) kompaniýalary bu uçaryň dürli aýratynlyklary, şol sanda uçaryň dizaýny we avionikasy boýunça hyzmatdaşlyk edýärler.
Bu strategik hyzmatdaşlyk we sinergiýa iki ýurduň ynamyny we agzybirligini görkezýär.
Halk derejesinde, jemgyýetleriň ikisiniň hem halklaryň biri-birine berýän ähmiýetlerini görüp bolýar.
Direliş Ärtogrul ýaly türk teleseriallarynyň Pakistanda uly muşdaklary bar.
Pakistanyň resmi dili bolan urdu diliniň hem türk dili bilen berk taryhy baglanyşygy bar. Urdu sözüniň türk dilindäki "ordu" sözünden gelip çykandygyna ynanylýar.
Arap we pars dilleriniň taryhy baglanyşygyny paýlaşýan urdu we türk dillerinde giňden ulanylýan köp söz bar.
Elbetde, iki ýurduň köp uniwersitetleri talyp alyş-çalyş maksatnamalary, ylmy-barlag we başarnyklary ösdürmek boýunça hyzmatdaşlyk edýärler we hyzmatdaşlygyň başga mümkinçiliklerini gözden geçirýärler.
Iki ýurt müňlerçe kilometr uzaklykda ýerleşýändigine garamazdan, taryhda, dinde, etniki gatnaşyklarda we beýleki medeni ugurlarda şeýle köp meňzeşlikleri paýlaşýan milletleri tapmak seýrek duş gelýän zat.
